पाचवी माळ: सातेरीचा देव्हारा

पाचवी माळ: सातेरीचा देव्हारा

शिवलकर बांधवांचे कुलदैवत:  श्री सातेरी देवस्थान, शिवोली-गोवा

कोकणात सर्वात मोठा भक्ती संपद्राय कोणता असेल तर तो रवळनाथ आणि सातेरी. 

‘सडये’ या गावाचे नामाभिमान गोव्यातील सडये या गावावरून देण्यात आले आहे. त्याला कारणही तसेच ठाम आहे. गोव्यातील सडये या गावातील तमाम शिवलकर, मयेकर ही कुटुंबे गोव्यातून रत्नागिरीत पोर्तूगीज काळात स्थलांतरीत झाली. तेव्हा त्यांनी येथे येताना आपली संस्कृती येथे आणलीच, मात्र आपलं गावही ते येथे येताना घेवून आले. ते गाव म्हणजे आजचे सडये. 

रत्नागिरीतील सडये गावाच्या खाडीकिनारी भागात शिवलकरांची वस्ती आहे. हे शिवलकर गोव्यातील शिवोली गावचे. त्यांची कुलदेवता म्हणजे सातेरी. तीच्यावर त्यांची प्रगाढ श्रध्दा. या सातेरीचे भव्य देवस्थान सडये येथे नाही, मात्र श्रध्देकारणे काही वर्षापूर्वी शिवोली सेवा मंडळ, सडये- शिवलकरवाडी यांनी देवस्थान उभारले आहे. हे देवस्थान पहायला गेल्यास छोटेखानी आहे. त्यामुळे त्याचा उल्लेख येथे ‘सातेरीचा देव्हारा’ केला आहे. 

दैंनंदिन पुजा येथे होत असते. काही वर्षापासून येथे घटस्थापनेचा उत्सव साजरा केला जातो. येथिल देवस्थान नवेच आहे, मात्र कोकणात सातेरीचा जो भक्तसंपद्राय आहे, तो संबंध राज्यभर व्यापलेला आहे.

सिंधुदुर्ग, गोवा परिसरातील प्रमुख देवता म्हणजे सातेरी. या भागातील प्रत्येक गावात या देवतेचे मंदिर असतेच. वारूळ हेच तिचे प्रतीक. सिंधदुर्गात जिल्ह्यात सातेरी देवीची प्रसिद्ध अशी 79 मंदिरे आहेत. तशीच ती गोाव्यातही मोठ्या संख्येने आहेत. परशुरामाची माता रेणुका ही सुद्धा एक ग्रामदेवता मानली गेली आहे. तिचा वारूळाशी संबंध अनेक कहाण्यांमधून सांगितला गेला आहे. रेणुका ही वारूळात जन्मली आणि वारूळातूनच अदृश्य झाली अशी कथा आहे. दक्षिण कोकणात वारुळाच्या पूजेची प्रथा त्यातूनच निर्माण झालेली असावी असे जाणकार सांगतात. सातेरी म्हणजे सप्त मातृकापैकी एक किंवा त्यांचा समुदाय असावा, असे मत पंडित महादेवशास्री यांनी व्यक्त केले आहे. 

भारतात मातृपूजा आर्येत्तरांनी (द्रविड) चालू केली. तिची परंपरा अद्यापही खंडित झालेली नाही. सातेरीदेवीला कुठे माऊली असेही म्हणतात. वेंगुर्ले शहरापासून अंदाजे 2 की.मी. अंतरावर सातेरी देवी मंदीर कॅम्प परिसरातील परबवाड्यात आहे. सातेरीचे मंदिर रस्त्यापासून हाकेच्या अंतरावर आहे. वेंगुर्ले ते कुडाळ या मार्गावरील सर्व गाड्या कॅम्पहून जातात. वेंगुर्ले गाव सर्व सोयीयुक्त असून गावचे ग्रामदेवता रामेश्वर व श्री देवी सातेरी आहे. वेंगुर्ला शहराची निर्मिती होण्यापुर्वीचे हे मंदीर असून ही शिवाची आदिशक्ती सातेरी हे नाम धारण करून आणसुर येथे अवतरली. मंदिर शिवकालीन असून मंदिराचे व्यवस्थापन परब घराण्याकडे आहे. गाभार्‍यात वारूळ असून या वारूळात सातेरी देवी वास्तव्यास आहे असे भक्त मानतात. 

या वारुळालाच मूर्ती मानून सातेरी देवीची पूजा केली जाते. या भागात तांदळाचा प्रसाद लावून देवीशी संवाद साधला जातो. अनेक भक्तांच्या समस्या देवी चुटकीसरशी सोडविते, अशी भाविकांची श्रध्दा आहे. या वारूळाच्या शेजारील गाभार्‍यात अनेक सुंदर कोरीव मूर्ती आहेत. त्यानंतर सातेरीदेवी गाव राहाटीत राज्यसत्तेची प्रमुख अधिकारी झाली. अनेक लोक देवीकडे प्रसाद (कौल) घेऊन आपल्या समस्यांचे समाधान करतात. दर दिवशी भाविक लोक देवीची ओटी भरतात आणि आपल्या समस्या देवीसमोर मांडतात, आणि पुढील काही महिन्यात त्यांच्या समस्या सुटलेल्या असतात. अशी ही देवी नवसाला पावणारी असल्यामुळे दर मंगळवारी आणि शुक्रवारी ह्या देवीच्या मंदिरात भाविकांची गर्दी असते. देवीच्या दर्शनाला भाविक मोठया संख्येने येतात, असे हे कोकणातील एक जागृत देवस्थान आहे.

-संकलन: अमोल पालये.

सडये-पिरंदवणे. मो.9011212984.